Åtvaring

Avgrens inntaket av viltkjøtt med blyrestar

Publisert: 25.09.2023

Vilt skoten med blyhaldig ammunisjon kan innehalde restar av bly. Mattilsynet åtvarar mot å ete kjøttet rundt skotkanalen eller kjøtt som er synleg skadd av blyhaldig prosjektil eller hagl.

Foto av hagle og døde ryper — Vilt skoten med blyhaldig ammunisjon kan innehalde restar av bly. Foto: Colourbox.com

Småvilt skote med blyhagl bør ikkje etast oftare enn ein gong i månaden. Kvinner som planlegg å bli gravide, gravide, ammande og små barn bør unngå viltkjøtt der det er risiko for blyrestar.

Bly er eit giftig tungmetall som kan hope seg opp i kroppen og gi helseskadar som læringsvanskar, nyresjukdom og auka blodtrykk. Det finst inga nedre grense for kor mykje bly som er trygt, og EUs mattryggleiksorgan EFSA seier at sjølv små mengder bly kan vere helseskadelege. Det er derfor ønskeleg å redusere inntaket av bly i befolkninga.

Mattilsynets råd om viltkjøtt skotne med blyammunisjon

Ikkje spis kjøttet rundt skotkanalen frå storvilt som er felt med blyhaldige prosjektil. Alt synleg skadd vev og minimum ti centimeter ekstra i radius rundt skotkanalen bør skjerast bort og kasserast. Kjøtt som ligg langt unna skotkanalen (eksempelvis steik, filet, hals, lår og legg) inneheld ikkje helseskadelege mengder bly, og kan trygt etast.
Ikkje et småvilt skote med blyhagl oftare enn ein gong i månaden. Hagl og synleg skadd vev bør uansett blir fjerna.
Kvinner som planlegg å bli gravide, gravide, ammande og barn under sju år bør ikkje ete viltkjøtt som kan innehalde bly, fordi foster og barn er meir kjenslevare for bly enn vaksne.

Dersom du har viltkjøtt i frysaren som du mistenkjer kan innehalde blyrestar, treng du ikkje å kaste dette. Følg råda over. Om ein ein sjeldan gong et mat med høgt blyinnhald, så har det lite å seie i eit langtidsperspektiv.

Slik skal hjorteviltkjøtt reinskjerast for bly

Når elg, hjort, villrein, rådyr eller dåhjort felles med blyammunisjon, må alt skadd vev og 10 ekstra centimeter i radius rundt skotkanalen blir fjerna for at kjøttet skal kunne betraktast som trygt.

Råda er baserte på vurderingar frå VKM og Livsmedelsverket i Sverige

Ein rapport frå Vitskapskomiteen for mat og miljø (VKM 2013) (vkm.no) viser at personar som et hjorteviltkjøtt kvar månad eller oftare, har litt meir bly i blodet enn andre. Rapporten påpeikar at reinskjering av skotkanalen kan minske mengda bly i viltkjøttet.

Ein nyare rapport frå Livsmedelsverket (Sverige) (livsmedelsverket.se) støtter opp om dette. Deira studium viser at vilt som er felte med blyhaldig prosjektil (storvilt) kan innehalde svært høge nivå av bly i kjøttet rundt skotkanalen, og at reinskjering av skotkanalen kan gi 1000 gonger reduksjon av blynivået i viltkjøttet. Tilsvarande har kjøtt frå vilt som er skote med blyhagl (småvilt) òg høge nivå av bly i området der blyhagl trengjer inn i kjøttet. Den svenske studien viser at fjerning av blyhagl og reinskjering av skadd vev kan gi 100 gonger reduksjon av blynivået i småvilt.

Bruk av blyhaldig ammunisjon til jakt

Til jakt på storvilt skal det brukast ekspanderande kuler. Ekspanderande blyhaldige kuler gir ei sky av blypartiklar i kjøttet rundt skotkanalen i viltet. Bruk av blyhagl til jakt er regulert i forskrift om utøving av jakt, felling og fangst (lovdata.no). Det er tillate å bruke blyhagl til jakt på artar som er angitt i forskrifta.

Ikkje gi sårkjøttet til hunden

Jakthundar bør heller ikkje fôrast med sårkjøtt etter felling med blyhaldig prosjektil eller hagl.

Spørsmål og svar

Kvifor er bly helseskadeleg?

Bly kan skade utviklinga av nervesystemet og gi høgt blodtrykk. Auka blodtrykk er ikkje ein alvorleg helseskade i seg sjølv, men det er knytt til auka risiko for dødelegheit frå hjarte-karsjukdom. Kronisk nyresjukdom kan òg oppstå som eit resultat av blyeksponering.

Kva er grunnen til at dei som planlegg å bli gravide, gravide, ammande og barn bør vere ekstra forsiktige?

Bly blir bygd inn i skjelettet i staden for kalsium. Dersom gravide og kvinner som ammar, ikkje får i seg nok kalsium, kan dette blyet bli frigjort frå skjelettet. Mor kan då få eit blynivå i blodet som skader barnet. Foster, spedbarn og barn er meir kjenslevare enn vaksne for verknadene av bly fordi hjernen deira er under utvikling. Bly kan òg redusere evna til å få barn.

Kva er skotkanalen, og kvifor skal eg ikkje ete kjøtt frå skotkanalen?

Når ein feller storvilt (som elg, rein, hjort og rådyr), vil prosjektilet lage skadar eller ein skotkanal i kjøttet ved treffstaden. I skotkanalen kan det vere store mengder bly viss dyret er felt med blyammunisjon, og derfor skal vi ikkje ete dette kjøtte. Mattilsynet tilrår at alt skadde vev og minst 10 ekstra centimeter i radius rundt skotkanalen blir fjerna for at kjøttet skal kunne betraktast som trygt. Småvilt skote med blyhagl bør reinskjerast for skadd vev, og alle restar av hagl må fjernast.

Kva med dei som har ete mykje viltkjøtt skote med blyammunisjon fram til no?

Tilrådinga er å følgje råda frå Mattilsynet og redusere eksponeringa for bly så mykje som mogleg.

Korleis veit ein om viltet er skote med bly?

Du kan spørje i butikken, eller snakke med jegeren du fekk kjøtt av. Det er dei som sel kjøtte, jeger, produksjonsverksemd, og så bortetter, som har ansvar for å følgje rutinane som skal sikre at kjøttet er trygt.

Kvifor blir bly brukt i jaktammunisjon?

Bly blir rekna for å vere godt eigna som hagl-materiale, og blyammunisjon er ofte føretrekt ammunisjonstype blant mange jegerar. Det finst likevel gode bly-frie alternativ til ammunisjon som kan brukast for å unngå forureining av bly i kjøttet.

I kva for nokre andre matvarer finn vi bly?

Bly finst òg i vegetabilske produkt, mjølk og mjølkeprodukt. Fordi dette er matvarer vi nordmenn et mykje av, er dette hovudkjeldene til bly i mat i Noreg. I nokre forureina hamner og fjordar langs kysten kan det òg vere auka blyinnhald i skjel.